در این نوشته شما با تاریخچه پیدایش بورس در دنیا و ایران آشنا خواهید شد.
همچنین خواهید دانست جرقه تشکیل بورس در کشورهای پیشرفته چگونه به ظهور رسیده است.
کلمه بورس مثل هر کلمه‌ای، دارای یک پیشینه‌ی تاریخی است.
برای مثال واژه‌ی بانک از آنجا پدید آمد که در اروپا افراد برای انجام مبادلات پولی خود روی نیمکت‌های میدان‌های قدیمی می‌نشستند و پول‌های خود را مبادله می‌کردند.
از آنجا که لغت “بنک” در زبان ایتالیایی به معنی نیمکت است.
بعدها مراکزی که وظیفه‌ی انجام مبادلات پولی را بر عهده گرفتند به بانک ها معروف شدند.
تاریخچه پیدایش بورس
به گفته اغلب کارشناسان، تاریخچه پیدایش واژه بورس هم به قرن پانزدهم میلادی باز می‌گردد.
در آن زمان، بازرگانان و کسبه‌ی شهری به نام «بورُوژ» (Bruges) در شمال غربی بلژیک، در میدانی به نام «تِربورس» (TerBeurze) در مقابل خانه‌ی بزرگ‌زاده‌ای به نام «واندِر بورس» جمع می‌شدند و خرید و فروش می‌کردند.
از آن تاریخ به بعد مکان‌هایی که مردم در آنجا خرید و فروش می‌کردنـد، به بورس معروف شدنـد.
در آن زمان، این مکان‌ها از نظم و انضباط خاصی برخوردار نبود و هر کس می‌توانست در آنجا به فعالیت بپردازد،
اما به مرور زمان و رفته‌رفته، نظم و انضباط خاصی در این مکان‌ها حاکم شد؛
به نحوی که پس از مدتی، فقط بازرگانان، صرافان و دلالان بودند که اجازه داشتند در این مکان‌ها خرید و فروش کنند.
در گذر زمان، تالارهای مسقف بورس شکل گرفت و بازرگانان که تا پیش از آن، در هوای آزاد خرید و فروش می‌کردند، برای خرید و فروش به این تالارها می‌رفتند.
در بسیاری از منابع علمی و تاریخی، زمان آغاز به کار تالارهای مسقف بورس را به عنوان تاریخ رسمی تأسیس بورس در دنیا معرفی می‌کنند،
اگرچه همانطور که گفتیم، پیشینه آن به قبل از آن تاریخ و به قرن پانزدهم میلادی برمی‌گردد.
اما بازرگانان در این تالارهای مسقف -که به بورس معروف شدند- چه چیزی را داد و ستد می‌کردند؟
برای توضیح در این‌بـاره، ابتدا باید مفهوم دیگری را توضیح دهیم؛ مفهومی به نام شرکت سهامـی.
در زمان‌های گذشته، بازرگانان همواره به دنبال آن بودند تا ضرر و زیان‌های احتمالی ناشی از تجارت خود را کاهش دهند.
شراکت، راهی بود که می‌توانست ریسک کسب و کار آنها را کاهش دهد؛
چون با شریک‌شدن چندین فرد در یک کسب و کار، سود و زیان‌های احتمالی آن کسب و کار بین شرکا تقسیم می‌شد.
این تجربه، به تدریج به تشکیل شرکتهای سهامی منجر شد.
در این شرکت‌ها، هر یک از شرکا به نسبت سهمی که در شرکت داشت،در منافع و یا ضررهای احتمالی شرکت سهیم می‌شد.
اولین شرکت سهامی با نام «ماسکُوِی» (Muscovy) در سال 1553 میلادی، با مشارکت عده‌ای از تجار در روسیـه ایجـاد شد.
گسترش مبادلات تجاری در جهان، نیاز به سرمایه‌های بیشتـر و شرکای بیشتری را آشکار کرد.
پیدا کردن شرکای متعدد برای سرمایه‌گذاری در یک کسب و کار، به مراکزی نیاز داشت که بتواند در واقع بین دارندگان سرمایه و متقاضیان سرمایه، ارتباط برقرار کند.
این مراکز، به نام «بورس» معروف شدند.
شرکت‌ها با فروش سهام خود در بورس، در واقع سرمایه‌گذاران و شرکای بیشتری را برای مشارکت در کسب و کار خود، پیدا می‌کردند.
اولین بورس اوراق بهادار جهان در اوایل قرن هفدهم میلادی در شهر «آمستردام» هلند تشکیل شد
و کمپانی هند شرقی، اولین شرکتی بود که سهام خود را در آن عرضه کرد.
فعالیت‌های مرتبط با بورس در شهر لندن از اوایل قرن هجدهم میلادی و در قهوه‌خانه‌ها شروع شد.
این فعالیت‌ها در سال 1773 میلادی و با خرید ساختمان مستقل توسط معامله‌گران وارد فصل جدیدی شد.
در نهایت در سوم مارس سال 1801میلادی، بورس لندن فعالیت رسمی خود را آغاز کرد.
اما بورس نیویورک به عنوان سومین بورس بزرگ در گستره تاریخ، فعالیت خود را چگونه آغاز کرد؟
در 17 می 1792، 24 کارگزار بازار سهام در خیابان وال استریت نیویورک و زیر درخت چناری دور هم جمع شدند
و توافق‌نامه‌ای را امضا کردند که به توافقنامه «درخت چنار» مشهور شد.
آنها در 8 مارس 1817 با تنظیم اساسنامه شروع به کار بورس نیویورک را رسمیت بخشیدند.
با شروع فعالیت بورس‌های بزرگ جهان، به تدریج سایر کشورها نیز دارای بورس شدند
تا آنجا که امروز کمتر کشوری را می‌توان یافت که بورس نداشته باشد.
مطالعات اولیه درباره تأسیس بورس در ایران، به سال 1315هجری شمسی بر می‌گردد. در این سال، فردی بلژیکی به نام “ران لوترفِلد” پس از انجام مطالعات گسترده درباره‌ی تأسیس بورس در ایران، اساسنامه‌ی داخلی بورس را تهیه و به مسئولان ایرانی ارائه کرد، اما با توجه به شرایط آن زمان و وقوع جنگ جهانی دوم، عملا موضوع بررسی و تأسیس بورس در ایران بیش از 25 سال به تأخیر افتاد.
بالاخره در سال 1341، کمیسیونی در وزارت بازرگانی و با حضور نمایندگان وزارت دارایی، وزارت بازرگانی و بانک توسعه‌ی صنعتی و معدنی ایران تشکیل و موافقت‌‌نامه اولیه تأسیس بورس سهام در این کمیسیون، تنظیم شد.
در اواخر همان سال یعنی سال 41، هیأتـی از بورس بروکسل به سرپرستی دبیرکل این بورس برای مشارکت در راه‌اندازی بورس ایران، به کشورمان دعوت شدند و بالاخره پس از چهار سال، در سال 1345 قانون تشکیل بورس اوراق بهادار در مجلس تصویب و برای اجرا از سوی وزارت اقتصاد به بانک مرکزی ابلاغ شد. حدود یک‌سال بعد از ابلاغ قانون تشکیل بورس اوراق بهادار، در پانزدهم بهمن ماه سال 1346، بورس اوراق بهادار تهران با انجام چند معادله بر روی سهام بانک توسعه‌ی صنعتی و معدنی که بزرگ‌ترین مجتمع واحدهای تولیدی و اقتصادی در آن تاریـخ به شمار می‌رفت، به طور رسمـی فعالیت خود را آغاز کـرد.
بورس ایران در تاریخ 45 ساله فعالیت خود، همواره فراز و فرودهای بسیار زیـادی را تجربه کرده است، اما شاید بتوان گفت یکی از مهم‌ترین تحولات تاریخ بورس ایران، تأسیس قانون جدیدی تحت عنوان قانون بازار اوراق بهادار در اول آذر سال 1384 بوده است که ضمن رفع برخی نارسایی‌ها و نواقص موجود در قانون اولیه، زمینه توسعه گسترده بورس در ایران را فراهم کرد.
براساس این قانون، بخش نظارتی بورس از بخش‌های عملیاتی آن تفکیک شد، به این معنا که سازمانی به عنوان سازمان بورس و اوراق بهادار، به عنوان نهاد نظارتی بورس تشکیل شد. سازمان بورس که خود تحت نظارت شورایی به اسم شورای عالی بورس فعالیت می‌کند، وظایف متعددی دارد که یکی از مهم‌ترین وظایف آن، تأسیس و نظارت بر عملکرد بورس‌های مختلف است.
امروز، چهار بورس بزرگ کشـور تحت نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار فعالیت می‌کنند:
1-بورس اوراق بهادار تهران که در آن، سهام شرکت‌ها و سایر اوراق بهادار مانند اوراق مشارکت خرید و فروش می‌شود.
2-فرابورس ایـران که در آنجا هم سهام شرکت‌هایی که بنا به دلایلی موفق به پذیرش در بورس اوراق بهادار تهران نمی‌شوند، مورد داد و ستد قرار می‌گیرد.
3-بورس کالای ایران که در آن، انواع کالاها مانند محصولات پتروشیمی، فلزات، محصولات کشاورزی و … خرید و فروش می‌شود.
4-و در نهایت بورس انـرژی که به تازگی تأسیس شده و قرار است در آن، حامل‌های انرژی با محوریت برق، به‌عنوان یکی از مهم‌ترین حامل‌های انرژی، خرید و فروش شود.
