بازارهای مالی و طبقه بندی آن ها

به نام او که جان را فکرت آموخت

با سلام خدمت همه عزیزان  همراه، در خدمت شما هستیم با یکی دیگر از جلسات آموزش بورس از صفر.

جمله زیبایی که امروز قصد داریم جلسه آموزشی خود را با آن آغاز کنیم از وارن بافت است که می­گوید در دنیای کسب و کار موفق­ترین افراد کسانی هستند که به کاری که عاشقش هستند مشغول­ اند. پس امیدوارم همگی با عشقی که به آموختن مطالب مرتبط با بازارهای مالی بخصوص بازار سرمایه دارید بهترین نتیجه­ ها را از آن بگیرید.

امروز مختصراً در ارتباط با مکانیزم فعالیت بازارهای مالی و طبقه ­بندی این بازارها از دیدگاه­های مختلف مطالبی را خدمت شما عزیزان ارائه می­کنیم، زیرا از آنجا که سرمنشا بازار سرمایه، بازارهای مالی است، شناخت مختصری از این بازارها برای ورود به بازار بورس لازم میباشد.

بازارهاي مالي:

اگر بخواهیم تعریف ساده ای از بازارهای مالی داشته باشیم ابتدا باید این کلمه را به دو بخش بازار و مالی تفکیک کنیم تا با تعریف ساده از هر یک از این بخش ­ها بتوانیم به خوبی عملکرد بازارهای مالی را درک کنیم.

بر همین اساس برای شناخت بهتر بازار لازم است که به مکانسیم فعالیت بازارها اشاره­ ای داشته باشیم. به طور کلی در علم اقتصاد، مکانسیم فعالیت هر بازار؛ بر مقابل هم قرار دادن دو طرف معامله یعنی خریداران و فروشندگان استوار است تا آنها بتوانند به سادگی یکدیگر را پیدا کنند؛ بنابراین بازارها نقش تسهیل کننده معاملات را بر عهده دارند.

حالا با تعریف ساده­ای که از بازار ارائه دادیم، به سراغ تعریفی برای قسمت مالی این بحث می ­رویم. اگر کل سیستم اقتصادی یک کشور را به دو بخش واقعی و مالی تقسیم کنیم؛ پس می­ توایم برای این دو بخش به ترتیب دارایی­ های واقعی و دارایی ­های مالی را متصور شویم.

حال تفاوت دارايي­هاي مالي با دارايي­هاي واقعي در چیست؟ این تفاوت در ماهیت آنهاست به طوری که دارايي ­هاي واقعي ماهيت فيزيكي و قابل لمس دارند مانند اتومبيل، املاك ومستغلات، وسايل منزل و… ولی در دارایی­ های مالی ماهیت یا جنبه فیزیکی وجود ندارد.

مطلبی که بیان آن در اینجا به فهم بهتر بحث کمک می­کند، این است که از ديدگاه اقتصادي خريد دارايي­هاي مالي نسبت به خريد    دارايي­ هاي واقعي مزیت دارد؛ زیرا كه اولاً دارايي واقعي عموماً كالاي مصرفي هستند که اغلب جنبه پس ­انداز و سرمايه ­گذاري ندارند و دوم اينكه اگر خريد این دارايي­ها (واقعي) به منظور سرمایه ­گذاری انجام پذیرد، ارزش افزوده­اي برای اقتصاد ايجاد نمي­كند و بلااستفاده نگه داشتن آنها به اميد گرانترشدن در آينده به معناي بلااستفاده نگه داشتن منابع كشور تلقی می­شود.

حالا با توجه به اینکه متوجه شدیم بخش مالی یک اقتصاد آن بخشی از اقتصاد است که در آن وجوه، سرمایه و اعتبارات از طرف صاحبان پول و سرمایه به طرف متقضیان این وجوه جریان می ­یابد، پس می­توانیم مفهوم ساده­ ای از بازارهای مالی را اینگونه بیان کنیم:

بازارهای مالی، بازارهايي هستند كه درآنها دارايي ­هاي مالي (دارايي­هاي كاغذي مانند سهام و اوراق ­قرضه که ارزش آنها به ارزش توليدات وخدمات ارايه شده توسط شركت­هاي منتشركننده آنها وابسته است)  مورد مبادله قرار می­گیرد.

تا اینجای بحث بازارهای مالی به خوبی تفهیم گردید، حالا اگر بخواهیم انواع مختلفی از بازارهای مالی را به صورت تفکیکی بشناسیم باید این نکته را بدانیم که انواع مختلفی از بازارهای مالی وجود دارند که ویژگی‌های آن‌ها به دارایی‌های مالی که در آن مبادله می‌شوند و نیازهای شرکت‌کنندگان مختلف بازار بستگی دارد.

بنابراین در حالت کلی می­توان بازار مالی را براساس ماهیت مبادلات و همچنین میزان رشد آنها در اقتصاد تقسیم­ بندی نمود.

بازارهای مالی

بازارهای مالی

از آنجا که پرداختن به کلیه انواع بازارهای مالی بحث ما را به درازا خواهد کشاند، در ادامه دو نمونه اصلی از طبقه­بندی بازارهاي مالي در اقتصاد را براساس معيارهاي مختلف شرح می­دهیم:

  طبقه بندي بازارهای مالی بر اساس سررسيد حق مالي:

الف) بازار پول: اوراق­ بهاداري كه زمان سررسيد آنها كمتر از يكسال است در بازار پول مبادله مي­شوند؛ بنابراین در این بازار بانك­ها و صرافي­ها فعاليت دارند.

ب) بازار سرمايه: اوراق­ بهاداري كه زمان سررسيد آنها بيش از يكسال باشد در بازار سرمایه دادوستد مي­شوند. بازار سرمایه، تسهیل کننده فرآیند خرید و فروش ابزارهای مالی (اسناد خزانه، اوراق تجاری و گواهی سپرده) است که شاخص‌ترین ابزار مالی این بازار با نام اوراق سهام شناخته می‌شود. بازار سرمايه نيز عمدتاً بورس اوراق بهادار را شامل مي­شود.

طبقه بندي بازارهای مالی براساس مرحلة انتشار:

الف) بازار اوليه: اوراق بهاداري كه براي اولين بار توسط دولت و يا شركت­ها منتشر مي­شود، در اين بازار  پذيره­ نويسي مي­شوند. نماد بازار اولیه در ایران، بانک می­باشد.

ب) بازار ثانويه: اوراق ­بهاداري كه در بازار اوليه پذيره­ نويسي شده ­اند، در بازار ثانویه مورد داد و ستد مجدد قرار مي­ گيرند و نماد آن دركشور ما بازار بورس اوراق­ بهادار است. بنابراین بازار بورس بازار ثانويه است، به بیان دیگر در بورس شركتي تاسيس نمي­شود و فقط سهام شركت­هاي پذيرفته شده كه قبلا تاسيس شده و چند سال فعاليت كرده­ اند، مورد معامله قرار مي­گيرد.

تا اینجای بحث با مفهوم بازار مالی و طبقه­ بندی این بازار آشنا شدیم، حالا برای اینکه مکانسیم بازارهای مالی بتواند به درستی و کارا نقش خود را ایفا کند به واسطه­ های مالی نیاز دارد.

بازارهای مالی

واسطه­ هاي مالي:

تمام شركت­ها و فعالين بازارهاي مالي را در تسهیل فرآیند انجام معاملات در این بازار نقش دارند، واسطه­ هاي مالي می ­نامند. به طور كلي مي­توان واسطه ­هاي مالي را به 3 دسته کلی طبقه­ بندي كرد :

1- واسطه­ هاي مالي پولی یا بانكي:

الف) بانك مركزي

ب) ساير نهادهاي بانكي

ج) بانك­هاي سپرده پذير

2– واسطه­ هاي مالي غيرپولي:

الف) شركتهاي بيمه

ب) شركتهاي سرمايه­گذاري

ج) صندوق بازنشستگي و احتياطي

د) اتحاديه­هاي اعتباري

ر) سازمان­هاي وام و پس­ انداز، صندوق ­هاي پس­ انداز با هدف­هاي خاص

ز) شركتهاي تامين مالي (مجموعه­ اي از واسطه ­هاي مالي كه در اعطاي وام به بنگاه­ها و مصرف­كنندگان تخصص دارند).

ه) شركت­هاي اجارة بلندمدت (شركتهايي هستند كه دارايي­هاي بادوام و ملموس نظير ماشين ­آلات را خريداري مي­كنند و آنها را به شكل اجاره در اختيار افراد حقيقي و حقوقي قرار مي دهند).

3- ساير موسسات ارائه­ كننده خدمات مالي:

الف)كارگزاران بورس اوراق بهادار

 ب)دلالان بورس اوراق بهادار

ج) بانك­ هاي سرمايه­ گذار (سازمان­ هايي هستند كه اعتبارات ميان­مدت و بلندمدت در اختيار وام گيرندگان مي ­گذارند. اين بانك­ها انتشار سهام و اوراق قرضة جديد دولتي را تعهد مي­كنند).

د)بانكهاي رهني (فعاليتي مشابه بانك­هاي سرمايه ­گذاري دارند. اين بانكها اوراق ­بهادار رهني ناشي از ساخت خانه­ ها و مجتمع ­هاي مسكوني جديد و بنگاه­ هاي تجاري را به دست مي­ آورند و آنها را نزد وام دهندگان بلندمدت مانند شركتهاي بيمه، صندوقهاي بازنشستگي و بانكهاي پس انداز به وديعه مي­گذارند).

بحث بازارهای مالی را در اینجا با این نکته به پایان میرسانیم که بازار سرمایه یکی از مهمترین ارکان بازارهای مالی است که بین سرمایه­گذران حقیقی یا حقوقی که سرمایه­های خرد یا کلان دارند و افرادی که متقاضیان سرمایه هستند مانند شرکت­ها، دولت و…، پل ارتباطی ایجاد می‌کند. همچنین این بازار برای عملکرد اقتصادی امری حیاتی محسوب می­گردد؛ زیرا این بازار نقش مهمی در به کارگیری سرمایه­ ها، با هدف توسعه‌ی تجارت و صنعت دارد.